← Duyên Khởi

10. Hữu duyên sanh ←	11. Sanh duyên lão-tử-sầu-khóc-khổ-ưu-ai	→ Duyên hệ trong Duyên khởi

→ 11. Sanh duyên lão-tử-sầu-khóc-khổ-ưu-ai (jāti paccayā jarā-maraṇaṃ-soka-parideva-dukkha-domanassupāyāsā sambhavanti) (thuộc thời vị lai) Sanh (jāti) trợ duyên cho sự sanh của lão (jarā), tử (maraṇa), sầu (soka), khóc (parideva), khổ (dukkha) (khổ thân), ưu (domanassa) (khổ danh), ai (upāyāsa). Trên thực tế, chỉ cho sự sanh của 32 tâm quả hiệp thế (lokiya vipāka citta), 35 sở hữu tâm (cetasika) và 18 sắc nghiệp (kammaja rūpa). Bây giờ, mỗi pháp siêu lý (paramattha) đều có trạng thái của sanh (uppāda), trụ (ṭhiti) và diệt (bhaṅga). Do đó, sau sanh và trụ thì diệt chắc chắn phải theo sau. Trạng thái sanh (uppāda) được gọi là sanh (jāti); trụ (ṭhiti) được gọi là lão (jarā); và diệt hay tan rã (bhaṅga) được gọi là tử (maraṇa). Do đó, lão-tử (jarā-maraṇa) phải sanh như là một quả của sanh (jāti). Như sanh, trụ và diệt của sanh hữu (upapatti bhava) được mệnh danh là sanh (jāti), lão (jarā) và tử (maraṇa) theo thứ tự. Chúng ta nên lưu ý rằng chúng sanh đang đối diện với sanh, lão và tử vào mỗi sát-na theo Vô Tỷ Pháp (Abhidhamma). Thông thường, chúng ta nghĩ rằng chúng ta chỉ sanh một lần, rồi già theo năm tháng và kế đó tử chỉ một lần trong kiếp sống này. Hiện tượng tử xảy ra là quả của sanh vào mỗi sát-na tâm được gọi là sát-na tử (khaṇika maraṇa). Là những quả của sanh (jāti), sầu-khóc-khổ-ưu-ai (soka-parideva-dukkha-domanassupāyāsā) cũng có thể sanh. Năm quả này không là chánh yếu hay vẫn thường thấy; chúng là thứ yếu có thể hay không thể sanh tùy vào những pháp trợ duyên. Những pháp này không có mặt trong cõi Phạm thiên (Brahma loka) và cũng có thể không được biết đến khi một phôi thai tử trong bào thai hay trong trứng. Do đó, chúng ta nên phân biệt giữa quả chánh yếu và thứ yếu của sanh (jāti). Lão (jarā) và tử (maraṇa) là quả chánh yếu và là quả phải có của sanh (jāti); Sầu-khóc-khổ-ưu-ai (soka-parideva-dukkha-domanassupāyāsā) là quả thứ yếu và là quả không bắt buộc của sanh (jāti). Sầu (soka) là thọ ưu (domanassa vedanā) hiện diện trong 2 tâm căn sân (dosa mūla citta). Khóc (parideva) là sắc thinh kỳ dị do tâm tạo (cittaja vipallāsa1 sadda rūpa). Khổ (dukkhā) là sở hữu thọ (vedanā catasika) phối hợp với tâm thân thức câu hành khổ (dukkhāsahagata kāyaviññāṇa citta). Ưu (domanassa) là sở hữu thọ (vedanā catasika) hay ưu thọ phối hợp với 2 tâm căn sân (dosamūla citta). Ai oán (upāyāsā) là sự oán giận phát sanh do khổ danh quá mức. Đó là sân (dosa) hiện diện trong 2 tâm căn sân (dosamūla citta). So sánh những trạng thái giữa ‘ưu, khóc’ và ‘ai oán’ thì trạng thái của ‘ưu’ như dầu sôi trong bình; ‘khóc’ (tức sự ưu biểu hiện ra bên ngoài) thì như sự tràn (do sôi quá mức) khỏi bình khi nấu đến mức do lửa lớn dữ dội; ‘ai oán’ thì như sự sủi âm ỉ trong bình những gì còn lại sau khi sôi tràn cho đến khi cạn.

10. Hữu duyên sanh ←	11. Sanh duyên lão-tử-sầu-khóc-khổ-ưu-ai	→ Duyên hệ trong Duyên khởi

← Mục lục Duyên Khởi

Nguồn: Vô Tỷ Pháp Tập Yếu - TL Tịnh Sự (ed.2019)

A Tỳ Đàm - Lớp Zoom với Trung

© www.tudieu.de