Back

Sắc Tâm

Tâm Thức (Citta): tức là 75 Tâm (trừ 10 Tâm Ngũ Song Thức, 4 Tâm Quả Dị Thục Vô Sắc Giới, Tâm Tái Tục của tất cả Chúng Hữu Tình, và Tâm Tử của Bậc Vô Sinh), 52 Tâm Sở ở ngay trong kiếp sống hiện tại, đã làm cho Sắc Tâm khởi sinh lên hiện hữu trong bản tánh của tất cả Chúng Hữu Tình, và ở trong từng mỗi sát na Sinh của Tâm Thức được tính kể từ Tâm Hữu Phần thứ nhất ngay chỗ nối tiếp của Tâm Tái Tục trở đi.

Tâm Xuất Sinh Xứ (Cittasamuṭṭhàna): Hết cả thẩy Tâm Thức thì có số lượng là 89; tuy nhiên ở trong phần Tâm Xuất Sinh Xứ thì chỉ lấy có 75 cái Tâm, và đã loại trừ đi 14 cái, ấy là 10 Tâm Ngũ Song Thức, 4 Tâm Quả Dị Thục Vô Sắc Giới, Tâm Tái Tục của tất cả Chúng Hữu Tình, và Tâm Tử của Bậc Vô Sinh.

Trong việc loại trừ cả 14 cái Tâm nầy đi, là cũng vì 10 Tâm Ngũ Song Thức ấy thì có năng lực yếu kém, và không có khả năng để làm cho Sắc Tâm khởi sinh lên được. Bốn Tâm Quả Dị Thục Vô Sắc Giới ấy, là quả báo nương sinh từ Thiện Nghiệp Lực Vô Sắc Giới, và cũng là hiện thân của Sinh Chủng Tử Ly Ái Sắc Tu Tập; bởi do thế mới không có khả năng để làm cho Sắc Tâm khởi sinh lên được.

Còn Tâm Tái Tục của tất cả Chúng Hữu Tình và Tâm Tử của Bậc Vô Sinh ấy, thì đặc biệt sẽ không nêu lên số lượng Tâm Thức để mà loại trừ; và lập ý chỉ lấy sát na làm chức năng Tái Tục và Tử mà thôi. Có nghĩa là có cả thẩy 19 cái Tâm làm chức năng Tái Tục, đó là những 2 Tâm Thẩm Tấn Xả Thọ, 8 Tâm Đại Quả, 5 Tâm Quả Dị Thục Hữu Sắc Giới, 4 Tâm Quả Dị Thục Vô Sắc Giới.

Đối với 4 Tâm Quả Dị Thục Vô Sắc Giới như đã được giải thích ở phần trên rồi; còn 15 cái Tâm Tái Tục còn lại ấy, thì ngay trong sát na sinh khởi lần đầu tiên ở trong kiếp sống mới với năng lực vẫn còn yếu kém, do vậy mới không có khả năng để làm cho Sắc Tâm khởi sinh lên được. Và có 13 cái Tâm Tử của Bậc Vô Sinh, đó là những 4 Tâm Đại Quả Tương Ưng Trí, 5 Tâm Quả Dị Thục Hữu Sắc Giới, và 4 Tâm Quả Dị Thục Vô Sắc Giới. Đối với 4 Tâm Quả Dị Thục Vô Sắc Giới ấy thì có cùng một nội dung chính với phần đã được giải thích ở phía trên; còn 9 cái Tâm Tử còn lại, là Tâm Tử của Bậc Vô Sinh đã hoàn toàn tiệt diệt Phiền Não; bởi do thế mới không làm cho Sắc Tâm khởi sinh. Tuy nhiên 9 cái Tâm nầy nếu làm nhiệm vụ Tử của người khác ngoại trừ Bậc Vô Sinh ấy, thì lại có khả năng làm cho Sắc Tâm khởi sinh lên được.

Lại nữa, 75 cái Tâm làm cho Sắc Tâm khởi sinh lên được đấy, là cũng chính ngay ở từng mỗi sát na Sinh của mình. Còn sát na Trụ và sát na Diệt của từng mỗi cái Tâm ấy, thì không có khả năng làm cho Sắc Tâm khởi sinh lên được; là cũng vì thông thường tất cả Danh Pháp chỉ có năng lực duy nhất là ngay ở sát na Sinh. Một khi đến sát na Trụ và sát na Diệt thì năng lực đã yếu đi; bởi do thế, những 75 cái Tâm nầy mới làm cho Sắc Tâm chỉ khởi sinh lên được là ở ngay sát na Sinh của mình mà thôi.

Chú thích:

Tâm Thức – tuy vô hình, vô sắc, nhưng lại là một yếu tố hỗn hợp có nhiều năng lực ở trong cái gọi là Hữu Tình – là có khả năng tạo tác các Sắc Pháp.

Nói cách khác, Tâm Thiện hoặc Tâm Bất Thiện tạo nên Sắc Pháp ở cả hai hoan hỷ duyệt ý hoặc là bất duyệt ý. Điều nầy hiển hiện rõ rệt qua những biến đổi sắc tướng của một Hữu Tình do sự thay đổi tư tưởng của Hữu Tình ấy.

Theo Tạng Vô Tỷ Pháp, ngay trong sát na Tâm Hữu Phần sinh khởi đầu tiên, kể từ sau Tâm Tái Tục vừa diệt mất, thì tức thời Sắc Tâm khởi sinh do Tâm tạo. Tâm Tái Tục không tạo ra Sắc Pháp do Tâm tạo, vì chính Nghiệp Lực đã làm chức năng ấy, và vì lẽ đấy là yếu tố mới mẻ trong kiếp sống mới.

Không có Sắc Pháp do Tâm tạo khởi sinh vào giai đoạn Trụ và Diệt của từng mỗi sát na, bởi vì có năng lực yếu kém.

Ngũ Song Thức thì không có đủ khả năng tạo ra các Sắc Pháp.

Bốn Tâm Quả Dị Thục Thiền Vô Sắc Giới (Arùpavipàkajhàna) cũng không tạo ra các Sắc Pháp, vì đã trau giồi Tu Tập Ly Ái Sắc với một trạng thái tâm thức buông bỏ và không còn luyến ái vào Sắc Pháp.

Những Chi Thiền rất cần thiết để tạo ra các Sắc Pháp từ ở nơi Tâm, vì thế với người đã chứng đắc Thiền Định thì có thể tạo tác ra Sắc Pháp với năng lực mạnh mẽ giúp cho sự sống không còn có nhu cầu về vật thực. Tâm linh mạnh thì không thể thiếu sức sống. Người đã chứng đạt trạng thái an vui Níp Bàn thì có thể sống một thời gian mà không cần đến vật thực. Đức Phật đã trải nghiệm trạng thái ấy suốt trọn 49 ngày, trong 7 tuần lễ sau khi Ngài đã thành đạt Quả vị Chánh Đẳng Giác.

<center><IMG SRC=3/tam-sactam.png></center>
Sắc Tâm tự bản thân không thể hiện khởi lên được, mà cần phải nương vào Sắc Nghiệp, Sắc Quý Tiết và Sắc Vật Thực; với cả ba Sắc Pháp nầy làm thành chỗ nương trú thì mới khởi sinh lên được. Có nghĩa là Sắc Tâm nầy thiết yếu cần phải nương vào thân thể của Hữu Tình thì sẽ mới khởi sinh, và nhỡ như không có thân thể thì Sắc Tâm ấy không khởi sinh lên được.

Sắc Tâm có 7 thể loại, đó là:<ol><li>Sắc Tâm Phổ Thông lập ý đến Sắc Tâm hiện hành một cách thông thường, chẳng hạn như việc hít thở vô ra. 
<li>Sắc Tâm quan hệ với việc vui cười, tức là việc cười giòn, cười mỉm. 
<li>Sắc Tâm quan hệ với việc khóc lóc, tức là việc khóc lóc rên la. 
<li>Sắc Tâm quan hệ với việc chuyển đổi Tiểu Oai Nghi, tức là việc co vào, duỗi ra, cúi xuống, ngẩng lên, ngoái nhìn bên trái, liếc nhìn bên phải, bước tới, thoái lui, nháy mắt, há miệng, nhai cắn, v.v. 
<li>Sắc Tâm quan hệ với việc nói năng, tức là việc nói năng trò chuyện, tụng đọc kinh sách, ca hát.
<li>Sắc Tâm quan hệ với cả Tứ Đại Oai Nghi, tức là việc đi, đứng, ngồi, nằm. 
<li>Sắc Tâm quan hệ với cả Tứ Đại Oai Nghi kiên trụ, tức là việc đi, đứng, ngồi, nằm được một cách bình thường.</ol>
Trong số lượng 7 thể loại Sắc Tâm như đã vừa đề cập ở tại đây, rằng khi tính theo Chi Pháp thì đó chính là 15 Sắc Tâm. Tuy nhiên ở trong 15 Sắc Tâm nầy, thì chỉ có 10 Sắc Pháp là hiện bầy mà quán sát được, đó là Cảnh Sắc, Cảnh Thinh, 3 Cảnh Xúc, 5 Sắc Biến Thể; còn những 5 Sắc Pháp còn lại thì không có hiện bầy, đó là Thủy Tố Chất, Cảnh Khí, Cảnh Vị, Sắc Vật Thực, Sắc Hạn Giới.

Phân Tích 75 Tâm Theo 7 Thể Loại Sắc Tâm<ol>
<li>Tâm đã làm cho Sắc Tâm Phổ Thông được khởi sinh lên, tức là hết tất cả 75 Tâm. 
<li>Có 13 cái Tâm đã làm cho khởi sinh lên việc cười vui được đấy, đó là 4 Tâm căn Tham Hỷ Thọ, 1 Tâm Tiếu Sinh Hỷ Thọ, 4 Tâm Đại Thiện Hỷ Thọ, và 4 Tâm Đại Duy Tác Hỷ Thọ. 
<li>Có 2 cái Tâm đã làm cho khởi sinh lên việc khóc lóc rên la, đó là 2 Tâm căn Sân. 
<li>Có 32 cái Tâm đã làm cho khởi sinh lên việc chuyển đổi Tiểu Oai Nghi được đấy, đó là 1 Tâm Khai Ý Môn, 29 Tâm Đổng Lực Dục Giới, và 2 Tâm Thắng Trí. 
<li>Có 32 cái Tâm đã làm cho khởi sinh lên việc nói năng, thì cũng có Chi Pháp tương tự với điều thứ 4. 
<li>Có 32 cái Tâm đã làm cho khởi sinh lên cả Tứ Đại Oai Nghi, thì cũng có Chi Pháp tương tự với điều thứ 4.
<li>Có 58 cái Tâm ủng hộ cho cả Tứ Đại Oai Nghi được kiên trụ, đó là 1 Tâm Khai Ý Môn, 29 Tâm Đổng Lực Dục Giới, 2 Tâm Thắng Trí, và 26 Tâm Đổng Lực Kiên Cố. </ol>
Ghi chú: Trong số lượng 58 cái Tâm ủng hộ cho cả Tứ Đại Oai Nghi được kiên trụ, là đặc biệt đã tính riêng thêm 2 cái Tâm Thắng Trí. Nếu như không đặc biệt tính riêng thêm 2 cái Tâm Thắng Trí nầy, thì chỉ có 56 cái Tâm mà thôi; đó là 1 Tâm Khai Ý Môn, 29 Tâm Đổng Lực Dục Giới, và 26 Tâm Đổng Lực Kiên Cố. Tất cả đây cũng vì 2 cái Tâm Thắng Trí đã được liệt kê vào trong 26 cái Tâm Đổng Lực Kiên Cố rồi, đó chính là 1 Tâm Thiện Ngũ Thiền Hữu Sắc Giới, và 1 Tâm Duy Tác Ngũ Thiền Sắc Giới vậy. Tuy nhiên việc đặc biệt tính riêng thêm nữa ấy, là cũng vì 2 cái Tâm Thiện và Tâm Duy Tác Ngũ Thiền Hữu Sắc Giới đây, chẳng phải là thể loại thông thường, và chẳng có việc liễu tri đặc biệt; trái lại có việc liễu tri đặc biệt, bởi chính do thế mới đặc biệt được tính riêng thêm nữa vậy.

<blockquote><ol><li>Cách khóc do 2 Tâm Sân sai khiến.
<li>Cách cười được phân làm ba trường hợp:<ol><li>Chúng sanh cười bằng 8 Tâm (4 Tâm Tham và 4 Tâm Ðại Thiện) thọ Hỷ.
<li>Bậc A-La-Hán, bậc Thinh Văn và bậc Ðộc Giác cười bằng Tâm Ưng Cúng Sinh Tiếu và 4 Tâm Duy Tác thọ Hỷ.
<li>Bậc Toàn Giác cười bằng 4 tâm Duy Tác thọ Hỷ.</ol><li>Cách nói có 32 tâm sai khiến là 29 Tâm Ðổng Tốc Dục Giới (12 tâm Bất thiện + 16 tâm Thiện + tâm Ưng Cúng sinh Tiếu), Tâm Khán Ý Môn và 2 Tâm Thông (Diệu Trí).
<li>Cách hoạt động tiểu oai nghi cũng do 32 tâm sai khiến (xem lại cách nói).
<li>Cách hoạt động đại oai nghi cũng do 32 tâm sai khiến.
<li>Cách kềm chế 3 oai nghi, hoặc 4 oai nghi có 58 tâm là 29 Tâm Ðổng Tốc Dục Giới, Tâm Khán Ý Môn, 2 Tâm Thông (tâm Diệu Trí), 18 Tâm Ðổng Tốc Ðáo Ðại, 8 (hay 40) Tâm Siêu Thế.
<li>Cách tầm thường do 75 hoặc 107 tâm điều khiển (trừ Ngũ Song Thức và 4 tâm Quả Vô Sắc).</ol>Chú ý: Không một loại tâm nào có thể điều khiển được hết 7 cách nói trên.<ul><li>19 Tâm sai khiến được 1 cách là cách tầm thường. Những tâm này quá yếu ớt như: 3 Tâm Quan Sát, 8 Ðại Quả, 3 Ý Giới, 5 Tâm Quả Sắc Giới. Mặc dù những tâm này tạo được Sắc Tâm nhưng vì quá yếu ớt nên không sai khiến được các cách khác.
<li>58 Tâm Thiền Ðổng Tốc chỉ sai khiến 2 cách: cách tầm thường và cách kềm vững 3 đại oai nghi.
<li>14 Tâm Dục Giới thọ Xả, 4 Tâm Thông và Tâm Khán Ý Môn sai khiến được 5 cách (trừ cách khóc và cách cười).
<li>12 tâm Dục Giới thọ Hỷ sai khiến được 6 cách (trừ cách khóc).</ul></blockquote>
Những trường hợp tâm không tạo sắc tâm:<ol><li>Ngũ song thức (10 tâm)
<li>Quả Vô Sắc (4 tâm)
<li>Tâm tục sinh (19 tâm)
<li>Tâm viên tịch của vị la hán (13 tâm: 4 đại quả hợp trí, 9 quả đáo đại)
<li>Vị A na hàm và A la hán khi nhập thiền diệt (2 tâm: Tam và Tứ quả ngũ thiền)</ol>

Những cõi chúng sanh không tạo sắc tâm:<ol><li>Cõi Nhất uẩn (không có tâm)
<li>Cõi tứ uẩn (không có sắc): *<ol><li>Cõi Không vô biên xứ (55 tâm)
<li>Cõi Thức vô biên xứ (53 tâm)
<li>Cõi Vô sở hữu xứ (51 tâm)
<li>Cỏi Phi tưởng phi phi tưởng xứ (49 tâm)</ol></ol>
<center><IMG SRC=3/tam-coivosac.png></center>
<a href=https://vdpzoom.com/trung/collected/31coi/read.php?id=05>(*) Có tài liệu</a> không kể 12 tâm quả thiền thấp, chỉ kể 7 ngũ thiền siêu thế.

<table border=1 cellspacing=0 cellpadding=5><tr><th>Thể loại → ↓ Tâm<td width=120>Phổ thông (hơi thở)<td width=50>Cười<td width=50>Khóc<td width=120>Tiểu Oai nghi<td width=50>Nói<td width=120>Đại Oai nghi (đi, đứng,nằm, ngồi)<td width=120>Kiên trụ Đại Oai nghi
<tr><td>4 Tham thọ Hỷ<td>✅<td>✅<td><td>✅<td>✅<td>✅<td>✅
<tr><td>4 Tham thọ Xả<td>✅<td><td><td>✅<td>✅<td>✅<td>✅
<tr><td>2 Sân thọ Ưu<td>✅<td><td>✅<td>✅<td>✅<td>✅<td>✅
<tr><td>2 Si thọ Xả<td>✅<td><td><td>✅<td>✅<td>✅<td>✅
<tr bgcolor=silver><td>10 Ngũ Song Thức<td><td><td><td><td><td><td>
<tr><td>2 Tiếp thâu 3 Quan sát 1 Khai Ngũ môn<td>✅<td><td><td><td><td><td>
<tr><td>1 Khai ý Môn<td>✅<td><td><td>✅<td>✅<td>✅<td>✅
<tr><td>1 Sinh tiếu<td>✅<td>✅<td><td>✅<td>✅<td>✅<td>✅
<tr><td>4 Đại thiện thọ Hỷ 4 Đại tố thọ Hỷ<td>✅<td>✅<td><td>✅<td>✅<td>✅<td>✅
<tr><td>4 Đại thiện thọ Xả 4 Đại tố thọ Xả<td>✅<td><td><td>✅<td>✅<td>✅<td>✅
<tr><td>8 Đại quả<td>✅<td><td><td><td><td><td>
<tr><td>26 Đổng lực Kiên cố<td>✅<td><td><td>✅<td><td>✅<td>✅
<tr><td>5 Quả Sắc giới<td>✅<td><td><td><td><td><td>
<tr bgcolor=silver><td>4 Quả Vô Sắc<td><td><td><td><td><td><td>
<tr><td>2 Thông<td>✅<td><td><td>✅<td>✅<td>✅<td>✅
<tr><td>Số tâm<td>75<td>13<td>2<td>32<td>32<td>32<td>58</table>